Kapel Sint Antonius | Gemert

Gemert. De eeuwenoude Sint Antoniuskapel van het Gilde van Sint Antonius en Sebastiaan.

Op de hoek van de Deel en de Boekelseweg ligt een kleine veldkapel, gewijd aan Sint Antonius, onder meer de patroonheilige van de varkenshouders. Dit is de kapel van de groene schut, een van de twee schutterijgilden in Gemert. De eerste verwijzing naar de kapel, een Rijksmonumentaal gebouw, kan gevonden worden in 1564, de huidige versie dateert echter uit 1841. Elk jaar komt de groene schut, ook wel bekend als het Gilde van Sint Antonius en Sebastiaan, hier langs om een zilverstuk te offeren voor hun patroonheilige. De kapel heeft een neoclassisistisch interieur, dat was de bekendste stijl in de periode dat de kapel werd gebouwd. Lange tijd ging men zondag om 1 uur naar het kapelletje toe om daar de rozenkrans te bidden.

De eerste vermelding van de Sint Antoniuskapel was in 1564. Toen was het waarschijnlijk een gebouwtje met lemen wanden en een strooien dak. De vermelding van de kapel spreekt van zekere erven die er in de buurt liggen en men is inderdaad bezig om een boerderij ertegenover te herbouwen. Deze Hoeve 'Beverdijk' was een van de belangrijkste leengoederen van de Duitse Orde, de eigenaren van de Heerlijkheid Gemert. De oudste verwijzing ernaar stamt nog uit de 14e eeuw, de kapel zou dan later toegevoegd kunnen zijn. Er word ook een draaiboom genoemd, een poort die gebruikt werd in landweren ter verdediging of ook wel in veeweides, ter vergelijking een draaiboom is een slagboom die niet omhoog maar zijwaarts gaat. Bij het bouwen van de woonwijk Doonheide, een paar honderd meter naar het westen zijn de restanten van een grote landweer aangetroffen. De landweer bestond uit zeven rijen struikelgaten voor een aarden wal, waarachter de verdedigers zich ophielden. Voor de landweer lag dan het riviertje de Peelse loop. Er zijn ronde loden kogels gevonden, dus er hebben gevechten plaatsgevonden. Bijzonder aan deze landweer is de lengte en de al genoemde rijen struikelkuilen, die diep genoeg waren om de benen van paarden te breken. Mogelijkerwijs had de draaiboom met deze landweer te maken, of misschien was het simpelweg een hek in een veeweide. De Sint Antoniuskapel is immers een veldkapel, die los in of naast een veld, weide of akker ligt.

Sint Antonius was een kluizenaar die leefde in de derde eeuw na Christus. Hij dwaalde door de woestijn en werd veel geplaagd door de duivel, in allerlei gedaantes . Hij wordt wel afgebeeld met een varken aan z'n voet, zoals ook hier en wordt dan ook gezien als patroonheilige voor varkenshouders en aangeroepen om koorts en (vee-) ziektes te verdrijven. In de kapel staat een groot houten beeld van de heilige, vermoedelijk 19e eeuw en ook een schilderij van hem op het altaar.

Bronnen:

W. van Lierop, T. Thelen, Langs velden en wegen, 2006, Heemkundekring de Kommanderij, Gemert