Boerderij Oude langgevel | Bakel

Bakel. Oude langgevelboerderij, een veelvoorkomende boerderijvorm in Noord-Brabant.

Prehistorische boerderijen zagen eruit als omgekeerde boten, lang, smal en met een hoog rieten dak, allemaal om het zo stevig mogelijk te houden. Toentertijd en tot de 20e eeuw hadden boerderijen geen muren die het dak droegen maar een inwendige constructie van houten balken waar het rieten dak op rustte en waar kleine muurtjes van leem of hout tegenaan werden gebouwd. Ook deze boerderij heeft nog een gebintconstructie ondanks zijn relatief late bouw. Historisch gezien is de oudste boerderijvorm in Brabant het hallehuis, een langwerpig gebouw met stal en woonhuis onder een dak. Oorspronkelijk zat er geen scheidingswand tussen mensen en vee, maar deze is later ingevoerd. Samen onder een dak zorgde het vee voor extra warmte en kon men er een oogje op houden. In de late middeleeuwen begon de potstal op te komen. Een potstal maakte van de stal een open ruimte waar het vee los in rondliep en die zo eens in de zes maanden werd uitgemest. Deze mest, vermengd met het stalstrooisel op de vloer, in de Peel voornamelijk turf, werd over de akkers uitgespreid om de oogst te verbeteren. Gezien de arme grond was dit hard nodig en het potstalsysteem heeft dan ook vele eeuwen in Gemert-Bakel gefunctioneerd, zoals ook te zien is aan de bolle akkers die door eeuwenlang mest en turf opbrengen zichtbaar opbollen. Nodeloos te zeggen dat deze huisvestingswijze ziekten van vee en mensen in de hand werkte. Sowieso gelooft men tegenwoordig dat de grote en belangrijke rol die het vee milennialang in de Europese samenleving speelde heeft geleid tot de meeste nu bekende infectieziekten als waterpokken.

In de Gouden Eeuw vonden veel veranderingen plaats in de landbouw, het gemengde bedrijf ging zich specialiseren, bedrijven gingen intensiveren, en de boerderijtypes werden diverser. In de Peel, door zijn afgelegen en onherbergzame ligging traden deze veranderingen veel langzamer op, waardoor er in de gemeente Gemert-Bakel nog veel herkenbare hallehuizen te zien zijn, hoewel deze meegroeiend met veranderende bedrijfsvoering later vaak zijn aangepast tot de langgevelboerderij. De langgevelboerderij kende dragende muren en is in de eerste helft van de 20e eeuw veel gebouwd. Ook het wolfseind, die inkeping in het dak, zichtbaar aan de linkerkant van de boerderij op de foto is een typisch Brabants kenmerk. Vooral in de Peel kwam deze veel voor. Baksteen was vroeger namelijk duur en werd her en der in partijtjes opgekocht. Als de hele topgevel gemetseld moest worden was dat duurder dan als het goedkope riet en stro van het dak naar beneden kon worden uitgelegd. Er waren hier oorspronkelijk twee wolfseinden, en later is er een verwijderd en vervangen door baksteen. Men begon als eerste in het woonhuis met baksteen en in deze boerderij is te zien dat een deel van het schuurgedeelte van hout is. Vroeger zou zo'n schuurgedeelte lemen muurtjes hebben. Ook dakpannen waren duur en werden als ze gekocht werden van onder naar boven gelegd, waarbij soms het rieten dak geheel door dakpannen werden vervangen en soms niet, zoals in dit geval. Deze boerderij is niet groot, en typerend voor haar ligging op arme grond aan de rand van waar vroeger de Peelmoerassen begonnen. Ook verderop aan de straat Zand zijn nog kleine keuterboerderijtjes zichtbaar. Voor een overzicht van hoe de dagelijkse gang van zaken verliepen op een dergelijke boerderij rond 1900 is het boerenbondsmuseum in Gemert de aangewezen plek.

Bronnen:

R. van den Broek, J. Timmers, W. van de VossenbergBoerderijen kijken in Gemert-Bakel: Drie fietsroutes langs boerderijen in de gemeente Gemert-Bakel, 2003, Heemkundekring De Kommanderij, Gemert

S. Hendrikx, Brabantse Boederijen: Beleven, bewonen en bewaren, 1994, Kemen Uitgevers, Eindhoven

Gemeente Gemert-Bakel, Monumentbeschrijving