Gehucht: Esdonk

Het gehucht Esdonk ligt geclusterd rond een centrale (en vroeger gemeenschappelijke) akker/weiland in een leeg en open landschap. Het gehucht wordt het eerst genoemd in 1366 wanneer de middeleeuwse hoeve, op de plaats waar nu Esdonk 16 ligt, gekocht wordt door de Duitse orde. Ondanks de afwezigheid van water tegenwoordig was toen een visserij verbonden aan de hoeve. De Duitse Orde was een religieuze ridderorde die de Heerlijkheid Gemert in bezit had. Zij hadden verder verspreid door de gemeente nog gronden liggen waaronder dit belangrijke leengoed dat zij aan verscheidene leenmannen uitleenden. De Duitse Orde in Gemert vestigde later haar organisatie in het Kasteel. Ook na de tijd van het leenstelsel (geeindigd met Napoleon rond 1800)is het gehucht nog uitgebreid met boerderijen, zoals de Esdonk 44 uit 1884. In een geschiedenis van 1832 wordt reeds vermeld dat het gaat om een gehucht met veertien huizen en zo'n honderd inwoners, even groot als het dorp Handel in die tijd. Ook ligt er het Esdonks Kapelleke.Onderstaande foto laat de Esdonk 29 zien, een gemeentelijk monument gebouwd in 1871. Ook de omringende lindebomen zijn monumentaal.

Esdonk in Gemert. Een van de Esdonkse boerderijen gegroepeerd rondom de centrale akker/weide

Esdonk bestond in de Middeleeuwen uit de hierboven genoemde hoeve, uit de hoeve van het adellijke geslacht, de Van Espdonks, genoemd in de dertiende eeuw en het Aa-huis, ook al aanwezig in de dertiende eeuw, waar nu nog de Koksehoeve staat. Deze hoeven zijn later opgesplitst in meerdere boerderijen, deels zelfs verkeuterd (de keuterboer is een veelvoorkomende term op de arme gronden van de Peel voor een zeer kleine boer, met zeer weinig land en dieren). Bij de boerderijen lag ook een plaetse, een gemeenschappelijke weide, driehoekig, waar vee op werd gedreven. Op een kadasterkaart is de vorm nog herkenbaar. De heide rondom het gehucht werden geleidelijk aan ontgonnen en ook kleine bedrijfjes konden zich vestigen in Esdonk. In de zestiende eeuw werd het Esdonks Kapelleke gebouwd, een ontwikkeling die in vele gehuchten voorkomt. Daarna vond vaak groei plaats naar een volwaardig dorp, zoals in Handel is gebeurd, maar hier niet, om onbekende redenen.

De naam Esdonk kan worden herleid tot de esp, een boomsoort en donk, een hoger gelegen terrein. Eerder werd al gezegd dat Esdonk een visserij kende en het werd dan ook omsloten door het riviertje de Aa en de landweer in het noorden. Esdonk moet in het verleden als een relatief droger en hoger gelegen terrein dan ook een goede vestigingsplaats zijn geweest.

Bronnen:

P. van den Elsen, Esdonk, de geschiedenis van een kapelgehucht, 1981, Heemkundekring De Kommanderij, Gemert