Kruisschot in Stiphout

De hoeve Kruisschot in Stiphout was een omgrachte hoeve of moated site, zoals die in de 14de en 15de eeuw in de regio op meerdere plaatsen werden aangelegd. De hoeve kreeg een bijzondere status door er grachten omheen te leggen, waardoor het uiterlijk van een adellijk kasteel ontstond.

Kruisschot was een leengoed van de hertog van Brabant. In de Brabantse leenregisters komt Kruisschot voor vanaf 1382. De oudste leenman was Laurens Janszoon van Gerwen, die we mogen beschouwen als de stichter van het goed Kruisschot. Het goed bestond uit maar liefst 24 bunder heide, weiland en akkerland. De achtereenvolgende leenmannen en eigenaren zijn steeds leden van de familie van Gerwen.

De omgrachte woning is in gebruik gebleven tot ergens in de 16de eeuw. Het gebouw is daarna gesloopt. Volgens Philips baron van Leefdael lag op Kruisschot in 1645 ?128;˜nogh seeker molte met grachte omgraven, daer eertyts een huys opghestaen heeft?128;™. Een molte of motte is een kunstmatige ophoging om er een adellijke woning op te bouwen. Deze verhoging is inmiddels niet meer aanwezig. De grachten bleven langer bestaan. In 1832 zijn op de kadasterkaart nog grote delen ingetekend. Nu is nog steeds een klein stuk aanwezig. Het ligt op de hoek van de Jonker Karellaan en de Kruisschotseweg.

Het oorspronkelijke leengoed omvatte aanvankelijk het gehele grondgebied van de buurtschap Kruisschot. Het goed is vanaf de 16de eeuw gesplitst een meerdere boerderijen. In 1832 telde de buurtschap Kruisschot vier boerderijen. Vanaf het eind van de 18de eeuw kocht de eigenaar van kasteel Croy een aantal boerderijen op Kruisschot op en bouwde er ook nieuwe bij. Grote delen van het oude leengoed Kruisschot werden op deze manier toegevoegd aan het al uitgebreide bezit van de kasteelheren van Croy.

Bronnen: Jan Timmers, Leengoed Kruisschot, Helmonds Heem nr 23, winter 2014.