Laarbeek

Aarle-Rixtel

Aarle-Rixtel (Peellands dialect: Ale) is een dorp, voormalige heerlijkheid en voormalige gemeente, gelegen in de Peelrand. Aarle-Rixtel is de op een na grootste kern van de gemeente Laarbeek, ten noorden van de gemeente Helmond. Aarle-Rixtel telde 5.720 inwoners op 1 januari 2020 (bron: CBS).

Aarle-Rixtel kent verscheidende bezienswaardigheden zoals bijvoorbeeld Landgoed Croy of de Klokkengieterij Petit & Fritsen. Maar ook prachtige natuurgebieden waar je mooie fiets- en wandelroutes kunt maken.

Landgoed Croy ligt tussen de kernen Aarle-Rixtel, Stiphout en Helmond en het bosgebied ten zuiden van Lieshout. Het bestaat uit een kasteel en circa 210 hectare grond en is in eigendom van de Stichting Geloof Hoop en Liefde, die de gronden verpacht. Het gebied is vandaag de dag nog een opvallend gaaf geheel, dat bestaat uit een combinatie van kasteellandschap, boerderijlandschap en een nog zeer open, karakteristiek oud akkergebied. Het landgoed is gelegen in het dal van de Goorloop, een riviertje dat begint op de Strabrechtse Heide en dat bij Veghel in de Aa uitmondt. De eerste vermelding over landgoed Croy is van 1472, en het bestond toen uit een slotje met hoeve en ongeveer 20 hectare grond.

De Biezen is een afwisselend gebied met bossen, graslanden en enkele akkers in een beekdallandschap. In het bos liggen fraaie overgangen van moerasbos naar droog bos met eiken en berken. De akkers liggen als 'eilanden' te midden van het bos. De schrale en bloemrijke graslandjes worden in de volksmond de negen weitjes genoemd. Het hele gebied watert af naar de snelle loop, die voorbij Gemert uitkomt op de rivier de Aa.

De Grotelsche Heide is een naaldbos wat aan de noordzijde wordt begrensd door de beek de Esperloop. In het zuidelijk gedeelte ligt de Aarlesche vijver van circa 5 ha. Schotse Hooglanders zorgen voor de begrazing. De Esperloop is een zeldzaam voorbeeld van (een bovenloop van) een over zo'n 2 km betrekkelijk goed bewaard gebleven heidebeek met redelijk schoon water. Dit riviertje, dat veel schoon bronwater aan de Peelrandbreuk dankt, is landschappelijk, qua plantengroei en hydrobiologisch van bijzondere waarde.

Historie

Historisch gezien bestaat het dorp uit twee vroegere kernen: Aarle en zuidoostelijk daarvan Rixtel. Overigens vormden, na ongeveer 1810, de kernen Aarle en Rixtel een enkele gemeente Aarle-Rixtel. Deze is op 1 januari 1997 opgegaan in de gemeente Laarbeek.

In de twintigste eeuw zijn beide kernen volledig aaneengegroeid. Hierdoor is Aarle-Rixtel een betrekkelijk groot en lang dorp geworden, waarvan in 1823 een klein deel is afgesneden door de aanleg van de Zuid-Willemsvaart. Er kwamen twee belangrijke kloosters in Aarle-Rixtel: Het klooster van de Zusters van Liefde in 1856 (Mariëngaarde) en het klooster van de Missiezusters van het Kostbaar Bloed in 1903.

Wapen van Aarle-Rixtel

Het wapen is een combinatie van de parochie heilige en het hertogelijk wapen Brabant-Limburg. Aarle en Rixtel worden al in 1300 genoemd als gebied van de hertog van Brabant. In de 14e eeuw behoorde Aarle tot Rixtel. De hertog had het gebied in leen gegeven aan de familie De Rover sinds 1392. Daarna was de heerlijkheid in handen van de families Van Ghent en Oudart. In 1641 vervielen de heerlijkheden aan de Staten Generaal en hielden officieel op te bestaan.

De schepenbank stond waarschijnlijk oorspronkelijk in Rixtel, later in Aarle. In 1359 is sprake van schepenen in Rixtel, maar sinds 1368 alleen nog van Aarle. De oudste zegelafdruk dateert uit 1488, dit zegel wordt al in 1450 genoemd. Het zegel vertoont de parochie heilige naast het gevierendeelde hertogelijke wapen. Aangezien de heerlijkheid al in 1392 was verpand, geeft het een oudere situatie weer. Dit zegel is in gebruik geweest tot het einde der 18e eeuw. Het wapen is duidelijk van dit zegel afgeleid. Het is in 1817 door de Hoge Raad van Adel in rijkskleuren verleend, aangezien de gemeente geen kleuren had aangegeven bij de aanvraag. Dit is in 1961 hersteld.

In 1941 werd een nieuw ontwerp voor het wapen gemaakt door J.L. van de Gouw, wat door de gemeente tot 1961 in het briefhoofd is gevoerd (zie ook onder). In dit ontwerp stond de H. Maria al achter het schild en niet, zoals in de officiële beschrijving, naast het schild.

Aarle is de plaats waar de kapel van Onze Lieve Vrouw in 't Zand staat. Beide plaatsen hadden een parochiekerk, maar deze kerken werden genaast door de protestanten in 1648. Na 1672 werd er een Schuurkerk gebouwd tussen beide parochies in, waardoor de parochies aaneengroeiden. De protestanten waren met zo weinigen dat ze niet in staat waren de twee voormalige parochiekerken te onderhouden. Ze raakten in verval en de parochiekerk van Rixtel werd in 1818 gesloopt. De Aarlese kerk, de voormalige Mariakerk, werd door de protestanten nog geruime tijd gebruikt.

In 1798 kregen de katholieken de gelegenheid om de Mariakerk terug te nemen, maar ze wilden liever in de schuurkerk blijven en vervolgens een nieuwe kerk bouwen. Ook de protestanten gaven de voorkeur aan een nieuwe kerk, daar herstel van de Mariakerk niet haalbaar bleek. Het aantal leden van de Hervormde Gemeente was echter gegroeid, mede door toedoen van de Maatschappij van Welstand die boerderijen had opgekocht waar protestantse boeren in kwamen te wonen. Onder leiding van Arnoldus van Veggel werd een waterstaatskerk gebouwd die in 1847 gereed kwam. Het was een achtkantig zaalkerkje. Bouwkundig gezien was het slecht geconstrueerd en in 1872 stortte de voorgevel in, waarna de kerk in 1873 geheel werd gesloopt en een nieuwe kerk werd gebouwd die in 1874 gereed kwam en tegenwoordig als het Kouwenbergs kerkje bekendstaat. Architect was Martin Dreesen.

Begin 1800 heerste er hier een strenge cholera epidemie. Koning Lodewijk Napoleon, die destijds koning van Holland was, maakte in die tijd de langste reis die een vorst ooit in het Koninkrijk Holland heeft gemaakt. Gedurende de reis verleende de koning persoonlijk bijstand bij deze cholera-epidemie in Aarle. Nergens in het hedendaagse Nederland staat nog een monument ter herinnering aan de koning; uitzondering is Aarle waar pal voor de hervormde kerk een monument van Lodewijk Napoleon is geplaatst.

Ook de katholieken kregen hun waterstaatskerk. Deze kwam in 1846 gereed en fungeert nog steeds als parochiekerk voor Aarle en Rixtel. Ook deze kerk wordt toegeschreven aan Arnoldus van Veggel.

Veel recreanten bezoeken Aarle-Rixtel omdat dit dorp onderdeel was van de serie Het Dorp. Schrijver en geboren Aarle-Rixtelnaar Wim Daniëls is presentator van het door omroep Max uitgezonden programma en in de eerste aflevering gaat hij langs zijn geboortehuis aan de Lieshoutseweg en haalt hij, samen met medepresentator Huub Stapel, herinneringen op uit zijn jeugd.