Keskesdijk | Handel

De Keskesdijk, ook bekend als de Handelseweg, leidt naar het Middeleeuwse Maria-bedevaartsoord Handel, de Onze Lieve Vrouwe kerk en het Processiepark Handel, waar ook nu nog elk jaar, voornamelijk met de viering met Pinksteren vele pelgrims langs komen, op baevert, zoals ze hier zeggen. In de hoogtijdagen zouden hier wel twaalf jaarlijke bedevaarten zijn langsgekomen, in de 17e eeuw welteverstaan. Dat zijn er nu drie, bijvoorbeeld die uit Valkenswaard die in het laatste weekend van juni langskomt. In totaal loop je veertig kilometer over deze tocht, heel vroeger op blote voeten, flink verbrand door het hete zand op de heide waar toen geen verharde weg doorheen liep. Vanaf Gemert wordt langs deze Keskesdijk gelopen en dan in plechtige processie, bij elk keske wordt stilgehouden om te bidden. Begin 20e eeuw liepen veel verklede heiligen op paarden en engeltjes met vleugeltjes en dergelijke mee. Dat werd dan allemaal in Gemert aangetrokken en opgespeld.

In Handel wordt Maria vereerd als Maria Moeder der (Zeven) Smarten. Dit is een laatmiddeleeuwse voorstelling van Maria die grote nadruk legt op het gevoelsleven van Maria en Christus. Het verdriet van Maria om haar zoon wordt verbeeld in zeven beelden in zeven keskes (een keske is een nis of kastkappelletje aan de openbare weg of aan een muur als algemene uiting van verering) langs de Keskesdijk. De huidige beelden stammen uit de 19e eeuw en vervangen de beelden uit de 17e eeuw.

De oudste vermelding van de keskes aan de Keskesdijk stamt uit 1712. Het is aannemelijk dat de oorspronkelijke keskes ouder zijn en uit de 17e eeuw stammen. Een van de oorspronkelijke houten beelden, dat het tot in de vorige eeuw overleefde en sindsdien helaas vernield is, stamde namelijk uit de zeventiende eeuw. De huidige beeldengroep is van steen in neogotische stijl. Zij zijn tussen 1888 en 1891 gebouwd. De zeven smarten van Maria die zij voorstellen zijn: de voorzegging van Simeon, de vlucht naar Egypte, het verlies van Jezus (van de 12-jarige Jezus in de tempel), de ontmoeting van Jezus (op zijn weg naar het kruis), de dood van Jezus (de kruisiging), de afdoening van het kruis en begrafenis van Jezus.

In de tijd dat de keskes vernieuwd werden is ook de Ossenkapel aan de Keskesdijk opgericht als toevoeging aan de legende van de kerk. De kerk in Handel zou oorspronkelijk op de plaats van de Ossenkapel komen. Daar had immers het wonder plaatsgevonden dat van Handel een bedevaartsoord heeft gemaakt. Er was daar namelijk een Mariabeeldje gevonden in een meidoorn. De meidoorn is de een van de eerste struiken die in de lente bloeit en als zodanig een symbool van vruchtbaarheid, geassocieerd met Maria. Dit soort verhalen, inventielegenden genoemd liggen vaak aan de basis van bedevaartsoorden. God heeft de plek dan zelf uitgekozen. De ossen die de stenen trokken wilden echter niet stoppen op de aanwijzing van God maar liepen door naar de huidige locatie van de kerk in Handel zelf. Op de plek van de huidige kerk is dan later weer de heilige bron ontdekt die al veel mensen wonderbaarlijk heeft genezen.

Bronnen:

W. van Lierop, T. Thelen, Langs velden en wegen, 2006, Heemkundekring de Kommanderij, Gemert

Wingens, M., Over de grens: de bedevaart van Katholieke Nederlanders in de zeventiende en achttiende eeuw, 1994, SUN, Nijmegen

Hoppenbrouwers, F., et al., Kinderen van Maria: de bedevaart van Valkenswaard naar Handel, 1993, Kempen Druk Hapert, Eindhoven