Historisch Bakel Noord-West

Ter gelegenheid van de viering van Bakel 1300 zijn er een vijftal routes beschreven.

De uitgangspunten bij de ontwikkeling zijn: rustige wandelroutes op zoveel mogelijk onverharde wegen, waarbij zoveel mogelijk monumenten, landschappelijke zaken en andere bijzonderheden gepasseerd worden. En uiteraard gaan de routes langs het mooiste natuurschoon.

De 5 routes zijn te volgen via knooppunten van VisitBrabant. Daar waar een afwijking de route nog mooier maakt is die aangegeven met oranje bordjes met blauwe pijlen. Startpunt van alle routes is knooppunt 8 in de omgeving van de kerk aan het St. Wilbertsplein en gaan vandaar naar het buitengebied. De routes samen vormen een ring rondom de kom van Bakel.

(noord-westen van Bakel) 4,1 km

Start bij de kerk in noordelijke richting. Kunstwerk voor de kerk stelt de breukrand voor. Er is vroeger daar in de buurt wel een put geweest. De kerk is het belangrijkste monument van Bakel: De Sint Willibrordus Kerk. Rond het jaar 700 stond er in Bakel al een houten kerk, deze werd omstreeks 1100 vervangen door een stenen in Romaanse stijl, maar de huidige kerk stamt uit het begin van de 16e eeuw. Deze is sindsdien echter nog meerdere malen ingrijpend vernieuwd en verbouwd, voor het laatst in 1910. Je kunt onder de toren een kijkje nemen in de Stiltekapel. Via de glazen deuren kunt je ook het interieur van de kerk bewonderen. Het oudste artefact is een 15e eeuws ijzeren tabernakelkastje, welk in de linkermuur van het priesterkoor te vinden is. Buiten meteen links naast de hoofdingang zie je de kerkhofmuur. Deze is, evenals de kerk, voorzien van een blauwwit schildje, hetgeen betekent dat het een Rijksmonument is. In de muur is een hardsteen met het bouwjaar 1833 opgenomen. Op de muur groeit o.a. het plantje Corydalis lutea, een beschermde muurvarensoort.

Op het kerkhof zelf staan ook twee monumenten. Op de Calvarieberg staan 3 gietijzeren beelden, voorstellende Maria, Johannes en Christus. Volgens de gegevens van Rijksmonumenten is deze groep in 1854 gemaakt. Helemaal achter op het kerkhof staat een groot Willibordusbeeld (1862). Dit beeld stond eerst boven de ingang van de kerk, maar is in 1890 verplaatst naar het kerkhof. De route gaat rechtsaf langs de kerkhofmuur: het Gildepad. Aan de linkerkant staat een gebouw dat in de loop van de tijden verschillende functies heeft gehad. Het is in 1830 gebouwd als 2-klassige school. Later is er nog een meesterswoning aan vastgebouwd.

Na de bouw van nieuwe scholen heeft dit gebouw nog gefunctioneerd als huishoudschool, gevangenis, brandweergarage, repetitieruimte en opslagruimte voor de kerk. Het voorlaatste gebruik was als kosterswoning. Het achterste stuk van de gevel is helaas niet in stijl hersteld, maar van binnen ziet het er wel nog origineel uit. Er zitten bijzondere spanten in en te zien is dat er een tonvormig gewelf heeft gehangen. Momenteel biedt het gebouw onderdak aan deHeemkamer van de Heemkundekring Bakel-Milheeze, de Schutskamer van het Willibrordusgilde en een tentoonstellingsruimte van Musis Sacrum. Boven de deur van Musis Sacrum prijkt nog de boog van het Muziekhofke. Deze hing vroeger boven de toegangspoort van een prachtig aangelegd parkje met een muziekkiosk, waar veel dorpse festiviteiten plaatsvonden. Direct na de Schutskamer staat deSt. Willibrordusput. Deze is in 2004 door het Sint Willibrordusgilde geschonken aan de Bakelse gemeenschap. Het beeldje op het kapelletje is gemaakt door Toon Grassens.

Van Willibrordus is bekend dat hij het katholieke geloof heeft gebracht in Bakel en om te dopen was uiteraard water nodig. De route gaat verder langs de kerkhofmuur. Bijzonder is de rij beuken aan de linkerkant. Deze zijn in 1980 geplant, nadat de forse die hier eerst stonden door de grote droogte in 1976 gestorven waren. Die vorige beuken waren ontstaan uit uitgeschoten struiken van een heg, die de omheining van het kerkhof vormde voordat de kerkhofmuur gebouwd werd. Op oude foto’s is dit nog te zien. Bij het einde van het kerkhof rechtsaf de hoek om. Na 20 m staat in de hoek, half verborgen tussen het struikgewas, de oude Mariagrot. Vroeger was hier de kloostertuin van de zusters Franciscanessen. Het klooster stond aan de Dorpsstraat, waar nu het parkeerterrein is naast de kerk. Deze grot is de enige overgebleven tastbare herinnering aan de zusters. In 2003 zijn er plannen geweest om deze grot te verplaatsen naar een beter zichtbare plek op gemeentegrond, doch men durfde dit niet aan vanwege gevaar voor verzakken of instorten van de kerkhofmuur. Uiteindelijk heeft men toen besloten een nieuwe Mariakapel te bouwen (2004). Deze staat aan de Julianastraat. Als je bij het einde van het Gildepad 20 m naar rechts loopt kun je hem zien. Komend vanuit het Gildepad, meteen naar links, staat op Julianastraat 9 eenwevershuisje. Dit is een gemeentelijk monument. Er hebben uiteraard meerdere wevershuisjes gestaan. Omstreeks 1995 is het voorlaatste, gelegen aan de Kerksedriessen, afgebroken. We volgen nu de Julianastraat naar het noorden. Deze straat heette vroeger, toen het nog een zandweg was, de Kerkschesteeg en liep via de bossen van de Zandse Berg door tot de weg Zand. Het laatste stukje, door het bos, is nog steeds intact als zandweg.

Je gaat net voor het bos linksaf langs de bosrand, deze gaat o.a. afbuigend door het bos en komt op het Zand uit. Als je via laatstgenoemde wandelt, kom je uit op de plek waar vroeger de echte Zandse Berg lag. Bij het kruispunt met de weg Zand is aan de rechterkant een ruigte, die ongeveer 2 m lager ligt dan het naastliggende weiland. Hier lag de Zandse Berg, die 14 m hoger was dan de naastgelegen akkers. In 1953 is deze heuvel afgegraven en gebruikt voor de aanleg van de weg Bakel - Deurne. De heuvel uiterst oostelijk in het bos wordt sindsdien de Zandse Berg genoemd.

Deze stuifzand heuvel is onderdeel van een barchaan (sikkelduin), die de noordzijde van Bakel omarmt. Deze is ontstaan in de ijstijd, zo’n 12.000 jaar geleden. Dit soort landschapsverschijnsel komt in Nederland zeer weinig voor. Ga linksaf de weg Zand op. Je komt langs het voetbalveld van Bavos en sporthal ‘t Zand. Op de driesprong met de Bernhardstraat en het Geneneind gaat je rechtsaf. Meteen na het kruispunt is rechts de locatie van Bijenvereniging De Klaverbloem. Zij hebben regelmatig open dagen, waarop je de bijenkorven en andere bijzonderheden kunt bekijken. Nog iets verder aan de rechterkant staat de boerderij waarin het IVN gehuisvest is. Na deze boerderij de sportvelden van hockeyclub HOB, tennisvereniging De Sprenk en Jeu de Boulesclub Du-tjut. Verborgen achter de IVN-boerderij, staat een prachtig boerderijtje uit omstreeks 1900, dat op de gemeentelijke monumentenlijst staat. 90 m na de IVN boerderij gaat je linksaf de zandweg in. Hier begint Vogelkijkpad De Mirre. Het IVN heeft hier allerlei typen nestkasten opgehangen met uitleg over voor welke vogels deze bedoeld zijn. Het pad biedt een prachtig uitzicht op de bolle akkers aan de noordzijde van Bakel. Vroeger liepen over deze akkers ook enkele kerkepaden. In de bossen waar je op uit kijkt zijn deze nog terug te vinden. Het pad komt weer terug op het Geneneind. Ga linksaf. Na 50 m komt je langs een prachtiggerestaureerde boerderij uit 1846. De muurankers geven echter het jaar 1758 aan. Dat is het bouwjaar van de boerderij die hier vroeger stond, op de fundering waarvan deze boerderij gebouwd is.

Ongeveer 100 m na deze boerderij ga je linksaf het wandel- fietspad op. Na nog eens 100 m maakt dit pad een scherpe bocht naar rechts. Hier begint de holle weg. Op zandgronden zijn deze zeldzaam, deze holle weg is de enige die nog overgebleven is in Brabant. Het ontstaan heeft ervan heeft alles te maken met de landbouw van vroeger. Eeuwenlang zijn de oude akkers bemest met alles wat de boeren in de omgeving konden vinden. Heide en ander groen werd afgeplagd en samen met stalmest op de akkers gelegd. Deze werden daardoor steeds hoger, waardoor bolle akkers gevormd werden. Van de wegen daarentegen werden grasplaggen weggehaald, waardoor deze steeds lager kwamen liggen. De ontstane geulen werden bovendien ook nog uitgespoeld door regenwater. Vaak zijn de geulen weer overstoven door zand, doch als hakhout op de randen staat, houden deze de steile randen vast. De hakhoutstruiken zijn hier inmiddels uitgegroeid tot grote bomen. Op het einde van de holle weg kruist een zandweg het pad. Dit zou vroeger de hoofdweg naar Gemert geweest zijn. In de tijd van Napoleon was dit kennelijk al anders, want op een kaart uit die tijd staat aangegeven dat dit de “Petit Chemin de Ghemert” is, de Kleine Weg naar Gemert dus, en de asfaltweg van nu was aangeduid als “Grand Chemin de Ghemert”, de Grote Weg naar Gemert. Deze laatste weg is in 1881 verhard. 

We steken de huidige Gemertseweg over naar het Nuijeneind. Aan de linkerkant zien we een prachtig bolle akkercomplex. De bolle akkers van Bakel behoren tot de mooiste van Nederland. Aan de linkerkant van de weg staat een informatiebord over het ontstaan hiervan. Na 100 m vanaf de Gemertseweg linksaf de zandweg in. Dit is een zeer bijzondere weg, want deze bestond al in de middeleeuwen en was de route vanRoermond naar Empel (bij Den Bosch). Tot ca.1960 liep deze zandweg door aan de overkant van het Nuijeneind en kwam uit in de bocht van de Neerstraat die je in de verte ziet. Aan de ligging van boerderij Neerstraat 1 (gemeentelijk monument!) is nog te zien dat die langs deze weg lag. De route die je hier zien dateert uit 1400 à 1500, maar in feite bestond hij al veel langer. Hij staat zelfs bekend als de prehistorische route Empel-Roermond.

Het is een leuk gevoel om je wandelend over de hoge bolle akkers weer even in de middeleeuwen te wanen. De middeleeuwse weg ging verder naar het noorden via de Neerstraat en Kivitsbraak naar de Oudestraat in Gemert, hetgeen herinnert aan de naam Alde Strate, zoals de route in een geschrift uit 1326 genoemd werd. In zuidelijke richting ging de route waarschijnlijk via de plek waar nu rotonde Benthem ligt, vervolgens over de bolle akkers tussen De Schouw en Hillakker, en dan via Molenhof en Bruggen richting Meyel, waar deenige doorgang was door het natte Peelgebied. Na enkele minuten lopen vanaf het Nuijeneind komt je bij een bos. Na 50 m is een pad links het bos in. Ook dit is een zeer oud pad: het kerkepad vanaf buurtschap het Nuijeneind.

 Je kunt zien dat het pad hol is uitgesleten door het eeuwenlange gebruik. De gaat via dit kerkepad. Het kerkepad ging vroeger in rechte lijn richting molen en daarna kerk. Van het pad is nu nog 400 m intact. Het Kerkepad steekt de weg De Buytencamp over en eindigt bij de weg Hoekendaal. Bij de weg Hoekendaal ga je rechtsaf. De hele wijk wordt overigens Hoekendaal genoemd. Deze wijk is een woonbos, er gelden hier allerlei voorschriften om het bosachtige karakter te bewaren. De wegen moeten zandwegen blijven. Het karakter moet open blijven, men mag geen tuinmuren of dichte schuttingen plaatsen. Na 180 m linksaf de zandweg 'Achter de Molen' in, na 200 m kom je bij het molenveldje. Maak even een zijsprongetje van de route door direct na de huizen rechtsaf het smalle voetpad in te gaan. Je ziet dan een bord met uitleg over dearcheologische opgravingen die hier gedaan zijn in 2002, voordat de wijk Hoekendaalse Velden gebouwd werd. In de bestrating zijn met hardsteen plattegronden van een aantal gebouwen die toen gevonden zijn weergegeven. Van de 9e tot de 12e eeuw was hier een gehuchtje. Er zijn sporen van 10 boerderijen plus bijgebouwtjes en 5 putten gevonden. Tevens enkele prehistorische vondsten van vuursteen.

De St. Willibrordus molen (rijksmonument). Dit type heet standerdmolen. De molen staat namelijk op een standaard, waarop het hele bovendeel, de kast genaamd, kan draaien. De standaard is echter niet te zien omdat er een muur omheen gebouwd is. De kast plus de wieken wegen 35,5 ton. Het is niet helemaal duidelijk wanneer de molen gebouwd is, men vermoed 1586. Er zijn jaartallen aangetroffen van 1606 en 1752. De wieken zijn van bouwjaar 1889, zij hebben vroeger op een watergemaal in het westen van het land dienstgedaan. In de loop der jaren hebben diverse restauraties plaats gevonden. De laatste is van 2014: van de ijzeren roeden van de wieken zijn alle doorgeroeste platen vervangen en opnieuw geklonken. Ook de hekken en alle houtwerk op de wieken zijn vernieuwd. Een bijzonderheid is dat de wieken van deze molen met 26,60 m de langste zijn van alle standerdmolens in Nederland.

Leuk is de klok die boven onder de luikap geschilderd is. Hij staat op 10:30 uur, dat zou de vaste tijd voor het borreltje voor de molenaar geweest zijn. In 2006 zijn veel bomen rondom de molen gekapt of drastisch gesnoeid omdat deze te veel wind tegenhielden. Om dezelfde reden mochten de daken van de huizen in de naastgelegen nieuwe wijk niet te hoog worden. Naast de molen een informatiebord met bijzonderheden over de molen. Direct na de molen gaat je linksaf richting Gemertseweg, daar rechtsaf het fietspad volgen. Na 150 m staat je bij hetParochiehuis (rijksmonument). Het is gebouwd in 1934, maar heeft een oudere uitstraling omdat het toen al in historiserende trant (Delftse School) gebouwd is. Toen heette het patronaatsgebouw nu gemeenschapshuis maar de functie is in al die jaren in feite hetzelfde gebleven: theater, ontmoetings- en vergadercentrum. Omstreeks 1978 is er een houten verdiepingsvloer gelegd boven in de grote zaal. Het gebouw kwam er daardoor wat onbeholpen uit te zien. In 1997 is het gebouw opnieuw intern verbouwd, waarbij de tussenvloer weer verwijderd is en het gebouw gemoderniseerd is, echter zonder afbreuk te doen aan de historische waarde. Er is tevens een aanbouw gemaakt ten behoeve van horecavoorzieningen. Het torentje op het voorgebouw is toen ook terug gekomen. De indrukwekkende spanten zijn echter aan het zicht onttrokken door een plafond. De beeldhouwer Toon Grassens heeft een replica gemaakt van het Willibrordusbeeld op de rechterhoek van de voorgevel, omdat dit wat sleets was geraakt. Het oude beeld staat nu binnen in het ingangsportaal. 30 m naar rechts van het Parochiehuis ziet je het Heilig Hart beeld, geplaatst te midden van een boerengezin. De beeldengroep is een gemeentelijk monument.

De route gaat voorlangs het H. Hartbeeld linksaf en volgt het pad achter de pastorietuin. Voor mensen die toch even een zijsprong willen maken naar de drukke rotonde, zijn daar nog twee bezienswaardigheden, de pastorie op Dorpsstraat 1 en het bevrijdingsmonument naast Schoolstraat 1 (nu B&B logement 1818). Volgens de info van Rijksmonumenten is de R.K.-pastorie gebouwd in 1818. Boven de voordeur prijkt echter een bordje met het jaartal 1764. Men vermoedt dat de pastorie in 1818 opgeknapt is, nadat deze door de protestanten was teruggegeven aan de katholieken. Ook de kerk is in dat jaar terug gegeven. Van binnen is de pastorie nog bijna origineel: zelfs de keuken is nog in museumwaardige staat. Achter de pastorie staat een bakhuis. Dit is nog ouder dan de pastorie zelf. Men vermoedt dat dit een restant is van een nog eerdere pastorie. Tegenover de pastorie staat het bevrijdingsmonument. Dit is gemaakt door de Gemertse kunstenaar Martien Hendriks en geplaatst in 1995. De hardstenen bol symboliseert de wereldbol. De drie RVS-staanders verzinnebeelden de drie–eenheid Vrijheid, Gelijkheid, Broederschap en de drie-eenheid Geloof, Hoop en Liefde. Na deze zijsprong kun je terug de route gaan volgen, dus terug richting Parochiehuis en langs het H. Hartbeeld achter de pastoorstuin langs. In de pastoorstuin staat ook nog een levensgroot beeld van de H. Franciscus. Dit stond vroeger boven de ingang van het zusterklooster. Het pad gaat verder langs de aanleunwoningen aan de Wilbertsdries en komt weer uit op het St. Wilbertsplein. Op de hoek van het plein staat 'Ons moeder met kind' een brood aan te snijden. Het beeld is gemaakt in 1989 door Toon Grassens. Je bent nu op het plein waar diverse gelegenheden zijn om te eten en te drinken. Veel plezier. Voor meer informatie VVV-GemertBakel of Heemkundekring Bakel-Milheeze.