Postroute 1852

Open monumentendag 2024 project postroute 1852  samenwerking met Monumentenwerkgroep Helmond, Heemkundekring Barthold van Heesel, Heemkundekring De Lage Vonder, Heemkundekring Gemert en Heemkundekring Bakel en Milheeze .

Helmond: Bodeloop ca.1850
Al in 1808 had Helmond een postkantoor. Waar dat stond weten we (nog) niet exact. Zo`n postkantoor was toen niet meer dan een kamer in de woning van de directeur. In 1850, na invoering van de Postwet, kregen veel steden en dorpen een eigen vorm postale dienstverlening. De steden kregen een volledig Postkantoor, de dorpen een Hulppostkantoor met beperkte dienstverlening en de gehuchten kregen een Bestelhuis met en Brievengaarder.
   Eerste Poststempel Helmond 1811.
Het postverkeer tussen Helmond en de omliggende dorpen vond plaats door “boden”, of wel postboden. Zij liepen dagelijks een vaste route tussen bijvoorbeeld Helmond en Gemert. Deze route uit ca.1850 hebben wij” vertaald” naar een knooppunten fietstocht die zoveel als mogelijk de bodeloop uit 1850 volgt. De exacte bodeloop hebben we groen ingekleurd .
De bode liep dezelfde route ook weer terug. Wij fietsen vanuit Gemert door het Brabantse land terug naar Helmond.
Geniet van deze fietstocht door de prachtige natuur  met veel bezienswaardigheden onderweg. Extra aandacht vragen we voor de herinneringen aan het rijke postale verleden van Helmond en omgeving dat ook nu nog te zien is aan de hand van vaak monumentale postkantoren in de verschillende plaatsen.
Let OOK op de weg want het is zeker geen 1850 meer.
In 1850 had Helmond al bijna 50 jaar een postkantoor. Dat Postkantoor stond toen, naar alle waarschijnlijkheid in de Kerkstraat, op de hoek met De Wiel. Directeur in die tijd was Andries Paulus van der Marck ,die in 1847 zijn oom Lodewijk Alexander was opgevolgd.
    
Tot bode op Gemert werd M. Vijgenboom benoemd. Hij vertrok `s morgens om 05.15 uur uit Boekel en liep vervolgens over Gemert, Beek en Donk en Aarle-Rixtel. Om 09.00 uur kwam hij dan aan in Helmond. Vandaar liep hij `s middags om 15.45 uur weer terug naar Gemert-Boekel om daar aan te komen om 19.30 uur. 
De bode naar Gemert nam de post mee voor Gemert en de dorpen die op zijn route lagen. De dorpen hadden in die tijd geen volwaardig eigen postkantoor. Vaak was het een adres in het dorp waar de post werd afgegeven. We noemen dat een Bestelhuis. Aan het hoofd daarvan stond een Brievengaarder. Niet veel later werden de bestelhuizen opgewaardeerd tot Hulppostkantoor, waarbij de dienstverlening werd uitgebreid. Helmond bleef in die tijd het hoofdkantoor. Hier ging alle post naartoe en werden de brieven afgestempeld. 
Iets voorbij knooppunt 79 tref je nog twee voormalige postkantoren aan. Op de hoek van de Markt met de Watermolenwal staat het Rijks monumentale postkantoor uit 1892, Het werd gebouwd in opdracht van fabrikant Prinzen door architect J.W. van der Putten. Nu is daarin gevestigd sterrenrestaurant “De Rozario”. 
Aan de overzijde staat nog het laatste ‘’echte” postkantoor van Helmond op de hoek van de watermolenwal met de Marktstraat. Dit kantoor werd door architect Röntgen in 1941 gebouwd. En aangezien het géén monument is zal het binnenkort gesloopt worden om plaats te maken voor nieuwe woningen.

Aarle-Rixtel
We vervolgen onze route langs de oostkant van de Zuid-Willemsvaart. Tussen 1883 en 1937 liep hier een tramlijn die deel uitmaakte van het traject Helmond-Den Bosch. Deze tram werd tevens gebruikt voor het vervoer van de post. Vanwege  de talloze ongelukken die de tram veroorzaakte, kreeg deze al snel de bijnaam “Goede moordenaar” terwijl hij daarnaast welvaart bracht. Nabij de Aarlese brug stond een café met de toepasselijk naam “Het Tramstation”. De post die voor Aarle-Rixtel en Lieshout was bestemd, werd hier naar het café overgebracht en later opgehaald door de brievengaarder. Vervolgens zette de tram zijn reis voort richting Beek en Donk. De post voor Aarle-Rixtel werd door de Aarlese brievengaarder verzameld , gesorteerd en vervolgens verspreid. Het eerste officiële  postkantoor was gevestigd aan de Dorpsstraat gevestigd en wel op nr74  . Hier woonde-  vanaf begin 1900 - brievengaarder Martinus van Heugten. Op het adres Dorpsstraat 13,  even verderop, was het latere het postkantoor gevestigd. In de 80-tiger jaren verhuisde het postkantoor naar het pand met huisnummer 24.    Ondertussen vervolgde de postbode zijn weg via de Kouwenberg naar Het Laar. Van hieruit  liep de postroute verder naar Lieshout.
      
De postkantoren van Beek en Donk
Er liep in de 18e eeuw al een geregelde dienst van Den Bosch via Helmond naar Maastricht. Het is goed mogelijk dat de postbestellers op die route Beek en Donk aandeden, want de weg van Den Bosch naar Helmond kwam langs Beek en Donk. In 1793 kwam hij in ieder geval driemaal per week. 
Pas na 1850 werd er een ordentelijke organisatie werd opgezet. In iedere gemeente moest er een gelegenheid komen om post te versturen en te ontvangen. In grote steden en gemeenten in de vorm van postkantoren. In de kleinere gemeente zoals Beek en Donk werden zogenaamde bestelhuizen aangewezen  Op 1 juli 1851 kreeg de gemeente Beek en Donk zijn bestelhuis. Het was vermoedelijk de huiskamer van de eerste Beek en Donkse brievengaarder Cornelis Vogels, die vader van de bekende Pater Isidorus Vogels (Pater Vogelsstraat). 
Vanaf het moment dat het hulppostkantoor van Gemert postkantoor werd met de telegraaf- en telefoondienst begon het gemeentebestuur zich danig te roeren. In 1888 werd de minister gevraagd een rijkstelegraaf- en telefoonkantoor te mogen vestigen in Beek en Donk voor een aansluiting met Gemert. Dat werd beloond en Beek en Donk had dus nu ook zijn hulppostkantoor. Men wilde echter een volwaardig postkantoor met een rechtstreekse telegraafverbinding naar Amsterdam en het grote handelsverkeer. Dat ging niet zonder slag of stoot. Het eerste verzoek werd afgewezen vanwege te weinig omzet. Een tweede in 1895 had meer succes. Dat was vooral te danken aan de inspanningen van Jan Olphert II de Jong van Beek en Donk, die in 1893 burgemeester was geworden. Men moest er echter veel voor over hebben. Ze moesten zorgen zelf zorgen voor een gebouw dat voldeed aan de eisen door het postbedrijf gesteld. Daarnaast moest de gemeente garant staan voor een bepaalde omzet. Bleef die onder de ƒ 800,--, dan moest de gemeente die bijlappen. 
De gemeente beschikte niet over een dergelijke accommodatie. Dus moest er gebouwd worden. Er werd een plek gevonden langs de doorgaande weg van Helmond naar Gemert vlak voor de brug over de Zuid-Willemsvaart en dus dichtbij het tramstation dat aan de overkant van het kanaal lag.
In 1896 vond de aanbesteding plaats voor het nieuwe postkantoor. Het zou een sober, maar degelijk ingericht gebouw moeten worden met duurzame materialen. De bouw verliep echter niet zonder problemen. Voordat het klaar was, was de aannemer failliet gegaan. Hij had te krap berekend. Niet duidelijk is wie de bouw heeft afgemaakt. In 1897 werd het gebouw opgeleverd. Beek en Donk had zijn postkantoor, dat zowel de telefoon als de telegraaf in huis had en de post bestelde in Beek en Donk, Lieshout en Aarle-Rixtel

In 1961 werd het postkantoor tot verdriet van velen afgebroken, nadat er aan het Raadhuisplein in 1960 een nieuw postkantoor was gebouwd. 

Dat werd als snel te klein en dus werd er op het Piet Van Thielplein een derde postkantoor gebouwd  en in 1981 in gebruik genomen. Dit gebouw was geen lang leven beschoren. Het werd in 2016 gesloopt.

Gemert-Bakel
Gemert en de post kent een geschiedenis sinds 1794 toen de aanstelling en beëdiging van een postbode van Gemert op Eindhoven aan de orde was.  In 1851 was er de vestiging van een hulppostkantoor en werd A. van Eupen benoemd tot brievengaarder ook kantoorhouder. In 1872 werd op de hoek Kerkstraat/Ruyschenberghstraat een hulppostkantoor gevestigd wat een model kantoorgebouw voor die tijd genoemd werd en verheven tot postkantoor in 1879. In 1963 volgt een modernisering van het postkantoor en in 1988 werd een nieuw postkantoor geopend op de historische plek aan de Nieuwstraat 2 te Gemert waar thans Brasserie Lekker Bijzonder is gevestigd. Het gaat om het domein van de adelijke familie van Gemert waar de latere vice-admiraal Jan van Amstel nog heeft gewoond. In het postkantoor hoek Kerkstraat/Ruyschenberghstraat waar twee zaken thans in zijn gehuisvest is nog de oude kluis uit het voormalige postkantoor te zien.  Duidelijk is wel dat de post in de geschiedenis een belangrijke rol heeft gespeeld in de dienstverlening aan de plaatselijke gemeenschap op het gebied van communicatie etc.  Ook niet onvermeld mag blijven de verbinding van de stoomtram ’s Hertogenbosch-Veghel-Helmond die een belangrijke rol heeft vervuld en de nodige welvaart maar ook ongeluk heeft gebracht vandaar de bijnaam “De Goede Moordenaar”. Ook in de kernen de Mortel, Handel, Elsendorp en Bakel waren postagentschappen.  In een van de vele uitgaven van Heemkundekring Gemert is meer geschiedenis te lezen over Gemert en de post.