De Pelicaan

Inhoud

• 1 De Pelikaan en de Olde Kerk
  • 1.1 Een vlucht Gemertse pelikanen
  • 1.2 Eigen parochie
  • 1.3 Kadasteronderzoek

Een vlucht Gemertse pelikanen Gemert. Vanuit de gang een zicht op het beeld de Pelicaan waar in de Middeleeuwen de eerste Gemertse kerk lag.Op de poortdoorgang tussen Ridderhof en het pand Kerkstraat 1, werd in 2005 een verguld beeld van een pelikaan geplaatst. Menigeen zal zich afvragen: waarom een pelikaan? Dat is niet eens een vogel van hier. De pelikaan komt inderdaad alleen voor in tropische en subtropische gebieden, in Europa alleen in het zuidoosten. Maar de vogel werd hier al wel met de invoering van het christendom bekend door het oude volksgeloof dat de pelikaan in noodsituaties zijn jongen voedde met bloed uit zijn borst, die hij daartoe openpikte. In de vroege middeleeuwen werd dat voor christenen het symbool voor het (bloed)offer van Jezus Christus aan het kruis. In de christelijke iconografie en ook in de heraldiek werd het een telkens terugkerend thema. Zo is de zich opofferende pelikaan ook het zegelbeeld van de oudst bekende Commanderij van de Duitse Orde in de Nederlanden (te Mechelen). En in onze kerk van St.Jans' Onthoofding bezit men ook nog kazuivels met op de rugzijde de afbeelding van de zich in de borst pikkende pelikaan. In Gemert is al van oudsher een bijzondere kruisdevotie. De tijdens de kruistochten gestichte ridderorde, die in Gemert het Kasteel bouwde, is daar niet vreemd aan. Tot in de achttiende eeuw werden in Gemert passiespelen gehouden en tot op de dag van vandaag wordt de spijkerkapel van Esdonk nog druk bezocht. Dat ook het vroegere bestaan van een herberg De Pelikaan in Gemert iets van doen had met die kruisdevotie mag echter als veel minder bekend worden verondersteld. Maar dat is toch zo. De Ridderhof heette tot omstreeks 1830 herberg De Pelikaan. En gaan we nog verder terug in de geschiedenis dan zien we dat er ook een relatie is tussen deze herberg en de allereerste kerk van Gemert. Alles wijst er namelijk op dat de al vanaf de zeventiende eeuw bekende herberg De Pelikaan stond op het perceel waarop vroeger ook de eerste kerk van Gemert gestaan moet hebben. Deze eerste kerk - officieel in gebruik genomen in 1270 - was onderhorig aan de parochie Bakel en werd in de veertiende eeuw niet aangeduid als kerk maar als kapel. Toch had zij ook toen al een bijzondere status. Zij was omgracht en had binnen die omgrachting ook een kerkhof. Dat valt te lezen in een oorkonde van 1326, waarin o.m. wordt geschreven dat Heer Diederik van Gemert het recht had om "die ghebode van (die rechts)ghedinge" te houden "op dien kirckhove" en dat hij ook zijn "rechtinghen in die capelle" mocht houden. Eigen parochie

In 1436-1437, toen Gemert een zelfstandige parochie werd, is diezelfde kapel 'gepromoveerd' tot de eerste parochiekerk van Gemert. Lang heeft dat echter niet geduurd. Want vrijwel onmiddellijk nadat de paus zijn toestemming heeft gegeven tot de afsplitsing van Gemert uit de oerparochie Bakel, moet de Duitse Orde zijn begonnen met de bouw van een nieuwe kerk naast het kasteel, aan de andere kant van de straat. Uit archiefonderzoek weten we dat in 1445 het priesterkoor van die nieuwe kerk al als nieuwe parochiekerk in gebruik was genomen en dat vanaf dat jaar de oude kapelkerk niet meer nodig was. Al vóór 1500 moet ?128;de olde kerke?128; want zo werd die voortaan aangeduid de nieuwe bestemming hebben gekregen van herberg en brouwhuis. Niet onvermeld mag blijven dat die eerste kerk tot dan toe bekend stond als 'Capelle vant heilig Cruijs van Miracul', omdat al heel vroeg de kapel begiftigd werd de nu in de parochiekerk van Gemert nog altijd aanwezige relikwieën van het heilig Kruis en het heilig Graf uit Jerusalem. Door pelgrims en bedevaartgangers moet er in die kapel veel geofferd zijn. In 16de eeuwse parochieregisters werd opgetekend dat, de eerste (Duitsordens) pastoor van Gemert (heer Jan van Attendoren), "van sijn patrimonio (= erfdeel van zijn ouders) ende offer die vant heilich Cruijs van miracul hier quam, die neu kerck bouten". Nog de hele 16de eeuw blijft men de herberg aanduiden als 'die herberg en brouwerije In die Olde (of: Alde) kercke'.

Gemert in vroeger tijden. Kadasteronderzoek

Uit onverwachte hoek kwam er nog een curieus gegeven boven water dat iets zegt over de vroegere locatie van 'die Olde Kercke' en het Olde kerkhof daaromheen. In 1960 namelijk, ten tijde van de nieuwbouw van de textielwinkel