11 Kerker

11.    Bij het kasteel

1500-1808

Zuchten in de kerker
Soms maandenlang, op water en brood, met een vierkante decimeter daglicht als enig aanknopingspunt aangaande dag of nacht, vermengt zich de verveling met de angst. In de winter staat de kerkervloer vaak onder water, de kou kruipt in je botten.
Wie hebben in de loop der eeuwen in dit donker hol gezeten? Wat hebben zij misdaan? Een greep uit de lange rij ongelukkigen ...
Stropen werd in de 16e eeuw als een forse misdaad beschouwd, althans door de commandeur van Gemert. Gherit, de zoon van Loij van Nunhem, kan u er alles over vertellen. Hij heeft maanden in deze gevenckenisse op ten huijs van Gemert gezucht, alleen maar omdat hij een paar konijnen had gestrikt.
Van konijnen is het een kleine stap naar hazenpoten. In 1559 namelijk hebben hier drie personen tegelijk vastgezeten, die met z’n drietjes de bijnaam de Hasepoeten droegen. Eén van de drie werd bij zijn arrestatie dusdanig verwond, dat hij hier in de gevangenis stierf. Ach, misschien was dat wel een genadige dood, de andere twee hazenpoten werden namelijk op het galgenveld bij Milschot met het zwaard onthoofd.
Pauwels Thomas, de schout van Aarle, Rixtel en Beek, ondervond in 1597 datgene wat hij meestal anderen aandeed: in de kerker geworpen worden. Dat gebeurde in het kader van de Strijd om de Snelle Loop, een uit de hand gelopen ruzie tussen Gemert enerzijds en Aarle, Rixtel en Beek anderzijds. Het ging over het onderhoud van het grensriviertje de Snelle Loop en over de schutsom voor overgestoken vee. Het leverde een eeuw lang pure vijandschap op.  Halverwege de strijd won Gemert hierover een proces dat te Brussel voor de Raad van Brabant over de kwestie werd gevoerd. Pauwels Thomas kreeg, ondanks het feit dat ie van de tegenpartij was, óók een uitnodiging voor het feest, dat in de Ridderzaal, de ruimte boven de kerker, werd gevierd. Daar dronk Pauwels, in die voor hem moeilijke situatie, teveel roemers wijn, begon vervolgens in beschonken toestand allerlei nare dingen tegen de commandeur te zeggen en werd daarom door twee potige poortwachters de trap afgesleurd en in de kerker geworpen.
In 1665 zat hier Huibert, de zoon van Jacop Elsen gevangen. Een jonge vent nog, die zo dom was geweest de pastoor van Gemert, Duits Ordens-priester Christiaan Wessens, te molesteren. Begin juli, Huibert had toen anderhalve maand in de kerker doorgebracht, werd de vierschaar gespannen. Vlakbij de Hameij, de ijzeren toegangspoort tot de kasteellaan, stond de dingbank. Naast de zeven schepenen  was daar ook de schout, die Huibert er fijntjes aan herinnerde dat in Italië een gelijksoortige zaak had geleid tot condemnatie tot de galg! En na voltrekking van het vonnis wordt het niet veel beter.
‛Dan valt gij in de excommunicatie die slechts door de paus zelf kan worden opgeheven.’
In 1672 luidde het vonnis voor Cornelis Jochems, vanwege een paardendiefstal: geseling, brandmerking, en verbanning gedurende 25 jaar. Toen Cornelis niettemin al na twee jaar terugkwam om wraak te nemen, werd hij wederom gearresteerd en veroordeeld tot de coorde, ophanging dus. De kerker was derhalve bij tijd en wijle ook een dodencel.
Joannes Valkenburg uit Roggel bij Roermond sluit de rij. Hij had in de eerste dagen van het jaar 1808, uit vrees voor de conscriptie en dus ingelijfd te worden in het Franse leger, zijn woonplaats verlaten, maar werd in Gemert gearresteerd. Hij heeft maar een paar uur vastgezeten, want de cipier die de deserteur op de avond van 9 januari had opgesloten, trof de volgende morgen de kerker leeg aan. “Ontsnapt via een hol in de muur,” was de officiële lezing. Maar begrip en sympathie voor deserteurs in de Franse Tijd hielden de deuren soms van het slot ...